1670 Martin Henriquez von Strevesdorff: »Archidioeceseos Coloniensis descriptio historica«, Auszug

Status IIII.

Ordo civitatum

III. BONNA.

Electoralis, Bonna, est primaria Sedes,

Archidioecesis, Cancellaria suprema,

Consilium, Archivum, Rectoratusque triumphat,

Iustitia usque Reo, Viduis patet atque Pupillis.

Vrbs etiam dicta est veterana Voconia, quae post

Moenibus et foveis, ornataque Turribus altis.

Vrbis habet claves, gestans pro tempore fasces

De more antiquo longoque a tempore consul.

Romani Bonnam quondam bona castra vocarunt,

Nempe Bonas illic quoniam sibi figere Sedes

Est visum, testante chrono, nam plurima tali

Non modo parte rubet bene sano Vinea Baccho,

At quoque frugiferas circum protuberat Arvum,

Immensique supra per binas circiter horas

Clauduntur montes, qui ad Rheni littus utrumque <81>

Hanc e Teutonia ferme ducuntur ad Vrbem.

Ante Verona fuit, facto qua nota sequenti:

Herculeus An[no] 248 bellum dum Maximianus & arma

Gestaret, stricto Carausius Ense Tyrannum

Vt ruat, in Magnum qui Caesara nuper iniqua

Diocletianum suscepit praelia, iamque

Regna Britannorum sibi subjecisset, & olli

Ex Syria, Ægypto, Solymis, Orienteque dictus

Caesar Thebanam Legionem {robore pollens

Agmen erat} quae sexcentis sex millibus, & sex

Et Sexaginta, numero, constabat, ad imum

Rheni littus, opem latum submitteret, ante

Emundata sacra sacri baptismatis unda

Quae legio dederat vero sua nomina Christo

Praefatus capitis sub poena Maximianus,

Pro fortunatis belli successibus huius,

Quod per Teutonicos tractus Francosque parabat

Idolo martis votivos thuris odores,

Sacrificosque ignes adoleri jussit ad aras.

Ast quia Christicoli Ductores agminis, illi

Mallusius, Victor, Gereon, Florentius ibant

Cassius atque Pius, tam falso sacra negarent,

Thura Deo, gressusque suos procul inde tulissent,

Ad profligandum coniunctis viribus Hostem,

Tum sacra insidias legioni struxit, et idem

Maximianus atrox posuit stratagema suoque

Ex toto ferme, qui nunc locus obtinet ipsam

 

Sancti Mauritii nomen, quia Martyr ibidem.

Ast aliquot cum de sacra Legione cohortes

Christicolumque simul qaedam vexilla} deorsum

Longius ad Rhenum cessissent usque Veronam,

Bonnam, Agrippinam, & Xanthos, sua seque tuentes,

Insidiator eas stricto est mucrone secutus, <82>

Et turmis aliis alio cedentibus, ipso

In stadio Divum Gereonem forte trecentis

Octodecim sociis comitatum coepit Agrippae,

Sanctum Victorem triginta cumque trecentis

Militibus Christi Xanthorum pressit ad urbem,

Cassius at Bonnae simul ac Florentius una

Cum sociis laevum Rheni prope littus, aperto

Ore fidem Christi testantes sanguine fuso

Martyrij insignem meruere referre coronam;

In quorum aeterni firmum munimen honoris,

Diva Helena Imperii Regina, Decusque Parensque

Primi Christiadum divino Caesaris oestro

Constantini, alma fides quoque nobilis auctrix,

Caetera Templa an[no] 316 inter prope Rheni flumina Bonna,

Instinctu Divum mota est fundare sacratum

Collegium, multis quae nunc Ecclesia praero-

Gativis gaudet; communem namque quotannis

Mercatum celebrat, quin & pro tempore servat

Praepositum, multa supremum munus, & Archia-

Diaconalis adest cui Iurisdictio terrae.

Hic locus illustres ambit complexibus Arces,

Oppida, Nobilium Sedes & Fana, Domusque,

Quae supra atque infra circum lustrantur in uno

Prospectu, dictae jacet Vrbis moenia praeter,

E regione autem trans Rhenum bina videntur

Vilichiumque aliud, quod Vilike diximus olim,

Quorum postremum Mengosus Gelriae in altum

Zutphaniaeque Comes duxit an. 985 Girbirgaque conjux

Eius, idemque bonis testamentalibus, amplo

Legato Agrorum, Argenti donavit et Auri,

In quo Gnatabus socijs {quas inter & una

Sancta Adelheidis erat} tumulatus uterque quiescit,

Vt tumuli monumenta ferunt in marmore; nempe <83>

Vilichij Extructor jacet hac Mengosus in Urna.

Hoc latus occasum versus {via perbrevis} ornant

Cum Servitarum Claustro, quod struxit in altum

Archipater, Bavarum Dux Ferdinandus Honori

Septem Virgineae Matris Divaeque Dolorum,

In quo miraclis celebris servatur Imago,

Copiae & haec divi Lucae est, quam pinxit, & illa

Monstratur, longe circumque jacentibus, inde

Qui crebro e Patrijs rara pietatis amore

{Rarum opus est etenim} sacra huc vexilla reponunt

Cum Genitrice colunt votis precibusque Tonantem.

Hunc infra montem Poppelsdorff cernitur, ipso

Tempore Romulidum, sic affirmantibus aevi

Illius historicis, qui pagus nomine dictus

Publij, ut & Transdorff Trajani pagus, & huius

Oppida plura modi, Satrapatibus insita binis

Et Bonnae & Brulae titulos sunt nacta suorum

Voce Ducum, a ducibusque suis jam nomina servant.

Has penes Oppidulum Poppelsdorff floribus hortus

Æmulus Hesperijs Electorale viretum

Suspicitur; sursum spatio fors unius horae

Gudesberg surgit, cuius superindita clivo

Arx, Turrisque iacent iam demolita, locoque

Creditur hoc falsi fanum sedemque fuisse

Mercurij, cuius qua sub Gentilibus Arae

Victima caesa frequens, hoc Montis & huius Origo

Mercurij Burgum, Gotzberg quasi nomine fluxit.

Imperii primo Theodorus Episcopus anno,

Congesti multis Iudaeum millibus auri

Argentique gravem tenebroso carcero clausit,

Compedibusque pedes, & duris terga catenis

Nexuit, & iustis propter male tanta lucrati

Pondera thesauri poenis multavit eundem,

E qua nummorum summi {est firmissimus Atlas} <84>

Mercurij Burgum sublimi in vertice, Bonnae

Vltra dimidium munitam condidit arcem,

Qua Michaelis erat prius isto in monte sacellum,

Impete, & in rapidas acta igne vorante favillas.

Omnigenos quoniam fugitiva plebis Alumnos

Sustentabat, erat specus, hospitiumque latronum.

Regredior Bonnam, bina gaudente corona,

Cum post Henricum, Fridericus, nempe secundus

Austriacus Princeps, occisi filius olim

Caesaris an. 1315 Alberti iusto pro Caesare lectus;

Mox Vbiae Henricus de Virnburg Praesul, eundem

Bonnae in Sede sua, Imperij diademate an. 1315 cinxit.

Vrbis honos rursum non longo a tempore, quando

Walramo, Comitum Iuliae de stemmate nato,

Jure in utroque Viro fundato a Praesule, Caesar

Insigniretur an. 1347 Bonnae & diademate Regis,

Augusti Imperij, quod Caaear uterque secutus.

Transfugus Hispano Ductor stratagemata fecit,

Per fraudem ingressus Batavo cum milite, verum

Mox Ernesteis vexillis ostia pandit,

Et sic Ernestus Bavarus sine sanguine Bonnam

Occupat, ut Caroli Magni fulgebat olympi

Festus ab axe dies, Magno sic Rege iubente:

Huius enim meritis lapsi post fulmina belli

Bonna reviviscit fraudum iuga pessima spernens,

Subijcit Ernesto Bavaro se tota, perosa

Frena nova, ut Iani vicesima nonaque luxit,

Et iam transierant an. 1548 ter saecula quinque salutis,

Quattuor & messes, octoque decennia phoebo.

Vrbs vere felix! De bello tempore pacis

Perpendens, rursum Bonnae bona castra locantur

Et vere insignis iam Fortificatio surgit.

Quod superest laudis, de Bonna haec Vrbe leguntur <85>

Carmina, quae subdo, cecinitque probabilis author:

Bonna Solum felix, celebris locus, inclyta tellus,

Florida martyrio, terra sacrata Deo.

Exulibus requies, & Asylon mite fuisti

Semper, & externite reperere suam,

Principibus Sedes hinc Electoribus illa est,

Iustitiae Patribus, qua Themis ista viget.

Literaturverzeichnis

Felten, W. (1910). Der rheinische Geschichtsschreiber Martin Henriquez von Strevesdorff. AHVN, 89, S. 62 ff.

Strevesdorf, M. H. (1670). Archidioeceseos Coloniensis descriptio historica, 2. Aufl. Köln: Portz.

Strevesdorf, M. H. (1740). Archidioeceseos Coloniensis descriptio historica, 3. Auflage. Köln: Steinhaus.

von Oidtman, E. (1915). Martin Henriquez von Strevesdorff und seine Descriptio Coloniensis. AHVN, 97, S. 111 ff.

Anmerkungen

1 Martin Henriquez/Heinrichs von Strevesdorf[f], * ca.1620  † 1679, mit portugiesischen und spanischen Vorfahren, Kölner Geschäftsmann und Geschichtsschreiber.

2 (Strevesdorf, Archidioeceseos Coloniensis descriptio historica, 2. Aufl, 1670, S. 80 ff); Fundstelle: UB Paderborn, urn:nbn:de:hbz:466:1-12065, und: USB Köln, https://services.ub.uni-koeln.de/cdm4/document.php?CISOROOT=/rheinmono&CISOPTR=48045&REC=13 . Erste Auflage von 1662: USB Köln, https://digital.ub.uni-koeln.de/view/retro_991010672009706476_012168?p=1

3 Die Jahresangaben, die in der Vorlage in den Fussnoten erscheinen, sind in den Text eingearbeitet.

4 Heute: Martigny im schweizerischen Kanton Wallis.

5 Acaunum, heute Saint-Maurice im Kanton Wallis.

6 = Dietkirchen.

7 = Schwarzrheindorf.

8 = Kreuzberg.

9 Am 17. Dezember 1583 wurde die Burg von den katholischen Belagerern gesprengt und erobert.

10 Karl IV. (* 14. Mai 1316 in Prag; † 29. November 1378 ebenda) war römisch-deutscher König (ab 1346), König von Böhmen (ab 1347), König von Italien (seit 1355), König von Burgund (seit 1365) und römisch-deutscher Kaiser (ab 1355).

11 Martin Schenk von Nideggen, niederländisch Maarten Schenk van Nijdeggen oder Nydeggen, (* um 1540 in Goch; † 10. August 1589 in Nimwegen), Graf von Afferden und Bleijenbeek, war ein in spanischem, später niederländischem Dienst stehender Heerführer. Am 23./24. Dezember 1587 eroberte er Bonn.